ساعت دست ساز چیست؟

ساعت دست ساز همان طور که از نامش پیداست ساعتی است که به طور مستقیم و به نوعی به وسیله دست ساخته شده باشد. ساعت های قدیمی جملگی به نوعی ساعت دست ساز محسوب می شوند. ساعت های شنی، خورشیدی، آبی،شمعی و بعضی از ساعت های مکانیکی از نمونه های ساعت دست ساز محسوب می شوند. ساعت بنا به تقسیمات ارزنده ای که در اختیار بشر قرار می دهد همواره برای انسانها محترم بوده است. از لحاظ ابعادی نیز می توان ساعت ها را به ساعت دیواری، مچی ، جیبی و شماطه دار ایستاده، تقسیم بندی نمود. در حال حاضر ساعت های دست ساز هنرمندان با تلفیق فناوری جدید و هنر دست هنرمندان، تعریف دیگری را فراروی بشریت از این نوع ساعت قرار داده است .

نمونه ای از ساعت دست ساز امروزی

ساعت آفتابی و ساعت شمعی

ساعت آفتابی ساعتی است که زمان را بنا به تغییرات حرکتی خورشید در آسمان اندازه گیری می کند. در این ساعت میله ای تعبیه شده است که بروی روی صفحه ای مدرج قرار می گیرد و از خاصیت سایه این میله به واسطه حرکت خورشید در آسمان استفاده می شود. عیب اصلی این ساعت این است که در مناطقی که خورشید به ندرت و یا ساعات کمی در آسمان است کاربردی ندارد.عیب دیگر این ساعت که در طول تاریخ وجود داشته مصالح و ادوات به کار رفته در این ساعت ها می باشد که ماندگاری چندانی در طول زمان نداشته است. امروزه با ساختن محیط زیبا از این ساعت های آفتابی می توان در مناطق گرمسیر به عنوان جاذبه ای برای گردشگری استفاده نمود.ساعت دست ساز دیگر، ساعت شمعی می باشد ساعتی که فواصل معین طولی شمع نشانه گذاری و مدرج می شده و با آب شدن شمع به وسیله شعله، گذر زمان مشخص می شده است.

ساعت دست ساز آفتابی امروزی

ساعت آبی

ساعت دست ساز آبی در کنار ساعت آفتابی در زمره قدیمی ترین ساعت های بشری می باشد.قدمت ساعت آبی در ایران شاید از 2300 سال افزون تر باشد. با توجه به نوشته های کالیستنس مورخ یونانی این ساعت در زمان اسکندر مقدونی به طور ممتد استفاده می شده است.میراب یا همان رئیس و داور آبیاری، در محل انشعاب کانال های آبی حضور داشته و از ساعت آبی برای تقسیم سهم آب هر کشاورز استفاده کرده است. ساعت آبی معمولا متشکل از دو ظرف یکی بزرگ و دیگری کوچک موسوم به فنجان که می تواند کاسه ای باشد دارای سوراخی بسیار کوچک و ریز تعبیه شده در آن، که باعث انتقال آب با دبی مشخص و کم بین دو ظرف می گردد.با پر شدن ظرف کوچک در طی یک مرحله و یا چند مرحله میزان سهم آب کشاورزان و زمان در حضور میراب در محلی موسوم به خانه فنجان، مورد نظارت و اجرا قرار گرفته است.

ساعت دست ساز آبی در خانه فنجان قدیم

دقیق ترین ساعت دست ساز آبی جهان توسط مردمان کویر نشین ایرانی ساخته شده که زمینه استفاده آن تقسیمات آبی بین کشاورزان کویر نشین بوده  که بیشتر منابع آبی آنان قنات می باشد. دقت این ساعت و اطمینان حاصل از آن در نزد کشاورزان، عمر این ساعت را در ایران حتی تا دهه های نزدیک رسانده است. اگر کسی به میراب مراجعه می نمود و نوبت زمان آبیاری خود را می طلبید با تعداد فنجان به او پاسخ می داد مثلا میراب می گفت دو فنجان یا هفت فنجان دیگر نوبت شماست. در محاسبه زمان به وسیله این ساعت باید میراب همیشه به هوش بوده و پر شدن ظرفهای کوچک یا همان فنجان یا پنگان را رصد می نموده است. در کشورهای دیگر مانند هندوستان، یونان و مصر باستان ساعت آبی بیشتر برای تخمین زمان مراسمات مذهبی استفاده می شده است. همانگونه که بعد از ورود اسلام به ایران بیشتر زمان بندی ها صبغه دینی پیدا نمود و از ساعت دست ساز بیشتر برای زمان بندی اوقات شرعی بهره گرفته شد. ساعت آبی دارای مزیت دقیق تر بودن و خطای کمتر در مقایسه با ساعت های شنی و آفتابی است.

محاسبه زمان با ساعت دست ساز شنی

ساعت شنی

تولد این ساعت را در قرن هشتم میلادی و توسط یک کشیش تخمین می زنند. این ساعت توسط نیروی گرانش زمین و جریان شن یا ماسه بین دو حباب شیشه ای، زمان را محاسبه می نمود. پس از هر بار که جریان شن از یک حباب به حباب دیگر پایان می یافت با برعکس نمودن دوباره ساعت شنی، سیکل دیگری از زمان محاسبه می شد. امروزه استفاده از این ساعت دست ساز بیشتر جنبه فانتزی و آیینی دارد و برای محاسبه های نمادین و دارای برهه زمانی کوتاه از آن استفاده می گردد.